Yeni İpek Yolu olarak tanımlanan proje, Avrupa’dan Körfez ülkelerine kadar geniş bir bölgeyi etkileyecek ve ortak yarar üretecek.
Temelleri 2005 yılında atılan Basra Körfezi’nden başlayarak Divaniye, Necef, Kerbela, Bağdat ve Musul üzere Irak’ın kıymetli kentlerini aşarak Türkiye’ye, münasebetiyle Avrupa’ya ulaşacak Kalkınma Yolu Projesi’nde somut adımlar atılmaya başlanıyor.
YENİ İPEK YOLU
Geçtiğimiz günlerde Irak Başbakanı Şiya es-Sudani’nin Türkiye ziyareti, Kalkınma Yolu Projesi’nde iki ülke ortasında anlayış birliği olduğunu ortaya koydu. O denli ki, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, projenin kıymetini vurgulayarak şöyle tanımladı:
“Basra’dan Türkiye sonuna uzanan kara ve demir yolu ulaştırma koridoru inşasına yönelik ‘Kalkınma Yolu Projesi’nin hayata geçirilmesi için birlikte çalışma kararlılığımızı vurguladık. Bu vesileyle de bu çalışmayı yürütecek olan bakan arkadaşlarımızı görevlendiriyoruz. Kabul ettiğimiz Ankara Bildirisi ile bu amaç doğrultusunda ortak çalışma irademizi gösteren kritik bir adım attık. Kalkınma Yolu yalnızca Türkiye ile Irak için değil, tüm bölge için stratejik değere haiz, yüksek bir projedir. Bu yolun inşasıyla ortaya çıkacak katma bedelden, Avrupa’dan Körfez’e kadar geniş bir coğrafyada milyonlarca insan faydalanacaktır. Bölgesel işbirliğini güçlendirecek, ticaretimizi geliştirecek, beşeri münasebetlerimizi tahkim edecek bu projeyle, öbür kardeş ülkelerin de yakından ilgilendiğini biliyoruz. İnşallah onların da iştirakiyle ‘Kalkınma Yolu Projesi’ni bölgemizin yeni İpek Yolu haline dönüştüreceğimize inanıyorum.”
Esasen tarihi İpek Yolu’nun canlandırılması için stratejik ehemmiyet taşıyan ve Türkiye’den başlayarak Kafkaslar’a, oradan da Hazar Denizi’ni aşarak Türkmenistan ve Kazakistan’ı takiben Orta Asya ve Çin’e ulaşan Orta Koridor’un değeri her geçen gün artıyor.
Rusya’nın içinde bulunduğu “Kuzey Koridoru” ile İran’ın içinde yer aldığı “Güney Koridoru”na alternatif oluşturan Orta Koridor, Çin ile Avrupa’nın bütünleşmesi ismine değerli bir yere sahip bulunuyor. Pekin’den Londra’ya uzanan bu çizgi, yıllık 600 milyar doları aşkın ticaret trafiğinin kalbinde yer alıyor.
Çin’i ve bölge ülkelerini Orta Doğu ve Avrupa’ya bağlayan Kuzey ve Güney koridorları da “jeopolitik pozisyonları açısından düşünce yaşanabilme ihtimali yüksek” çizgiler kategorisinde yer alıyor. Bilhassa Suriye ve Irak dahil Orta Doğu’daki istikrarsızlıklar Güney Koridoru’ndaki riski artırırken Kuzey Koridoru da Rusya-Ukrayna Savaşı’ndan olumsuz etkilendi. Bu durum Orta Koridor’un stratejik değerini artırdı.
Orta Koridor’un geçtiği Türkiye’nin Asya-Avrupa bağlamında stratejik geçiş güzergahlarının tamamını denetim ediyor olması da ülkeyi projede kilit pozisyonuna getirdi.
İşte, Kalkınma Yolu Projesi’nin de Orta Koridorun artan bedeline katkı yapacağı bedellendiriliyor. Pekala, Kalkınma Yolu Projesi nedir? Türkiye ve bölge için ne mana söz ediyor?
BÜYÜK FAW LİMANI
Basra mahallî yönetimi, 2005 yılında, Basra Körfezi’ne açılan Faw Yarımadası’nda yaklaşık 5 milyar dolarlık bütçe ile bölgenin en büyük limanının inşa edilmesini hükümete teklif eder. Öykü de böylelikle başlamış olur.
Esasen proje, Irak’ın kendi muhtaçlıkları için hayli büyük. Projenin manalı hale gelmesi iki koşula bağlıdır. Bunlardan birincisi, kurulacak limandan 3. Ülkelere mal taşınması hedeflenmelidir. İkincisi ise, projeye dayanak verecek ve projenin bedelini artıracak bölge ülkeleriyle işbirliğine gitmektir.
Irak, bu maksatla Faw Limanı çalışmalarına başladı. Bu limanın, birinci gemiyi Eylül 2024’te ağırlaması ve 2025’te ise büsbütün açılması bekleniyor. Bu durum ise limandan komşulara stratejik bir yol inşa etme telaşını ikiye katladı. Zira bu türlü bir yol olmazsa liman açıldıktan sonra işe yaramaz hâle gelebilir.
KALKINMA YOLU/KURU KANAL PROJESİ
Irak Ulaştırma Bakanlığı Nisan 2010’da, Büyük Faw Limanından yararlanmak için Faw’dan Suriye ve Türkiye’ye bir demir yolu inşaatı için yatırım tekliflerini kabul ettiğini açıkladı. Ayrıyeten 2014 Mart ayında Irak, bu hedefle Dünya Bankası ile bir muahede imzaladı.
Diğer yandan ise, 2015 yılında Pakistan’ın Gwadar Limanının Çin tarafından geliştirilip kiralanmasıyla Irak’ın jeopolitik kıymeti daha da arttı. Zira Gwadar’a ulaşan Çin malları, Süveyş Kanalı’ndan geçerek deniz yoluyla Avrupa’ya ulaşmak yerine çok daha düşük maliyetle kısa müddette Avrupa’ya varabilecek.
ÇİN PAKİSTAN EKONOMİK KORİDORU
Çin’in kuzeybatısındaki Sincan Uygur Özerk Bölgesi’ni, Pakistan’ı kuzeydoğu-güneybatı tarafında kat ederek Gwadar ve Karaçi limanlarıyla Umman Denizi’ne bağlamayı amaçlayan “Çin-Pakistan Ekonomik Koridoru” (CPEC) projesi, Jenerasyon ve Yol Teşebbüsü’nün kalbinde yer alıyor.
Proje kapsamında yürütülen kara yolu projeleri, liman ve özgür bölge inşaatlarının büyüklüğü 2020 prestijiyle 70 milyar doları aştı. Projelerin Pakistan’ı Çin imalat eserlerinin dünyaya taşınması konusunda kilit bir lojistik üssü haline getirmesi hedefleniyor.
ÇPEK’in Çin açısından değeri Malakka boğazına alternatif nakliye yolları sunmasında yatıyor. Bu tıpkı vakitte yolun kısalması nedeniyle büyük bir tasarruf da sağlıyor. Malakka boğazı kıymetli, zira global ticaretin yüzde 25’i bu boğazdan yapılıyor. Yeniden Çin’in petrol ithalatının yüzde 85’i de bu boğazdan geçiyor. Bu nedenle, kelam konusu suyolunu kısaltacak projenin bir modülü olarak Gwadar limanı son derece kritik bir kıymete sahip.
İşte, Gwadar Limanı ile üstte bahsedilen Faw Limanı’nın ehemmiyeti bir noktada birleşiyor.
Rusya’nın Şubat 2022’de Ukrayna’ya saldırması ve Avrupa’nın Rusya ile bağlantılarında ortaya çıkan meselelerden sonra Katar gazının transfer güzergâhı ve Irak gazının çıkarılıp Avrupa’ya ihracının gündeme gelmesi, Kalkınma Yolu projesinin değerini daha da artırdı.
PPROJEDE NELER VAR, BEKLENTİLER NELER?
Kalkınma Yolu Projesi, süratli tren çizgisinin yanı sıra bu mühlet zarfında; otoyol, Irak ve Körfez ülkelerinin petrol nakil sınırı ve gaz nakil sınırı üzere iktisadi projeleri ile hizmetleri de kapsayacak.
Ulaştırma Bakanı Adil Karaismailoğlu da 1200 kilometre olarak bahsettiği projeyi, yeni İpek Yolu olarak nitelendiriyor ve Körfez ülkeleriyle kıymetli gelişmelerin yaşanacağına işaret ediyor.
“Dünyada istikrarları değiştirecek lojistik koridor konusunda kendileriyle daha evvel görüşmeler gerçekleştirmiştik. Hükümetler seviyesinde, Cumhurbaşkanı’mızın liderliğinde, bilhassa yeni bir İpek Yolu’nun temelleri atılıyor. Bilhassa Basra Körfezi ile Bağdat’tan ülkemizin hudutlarına kadar uzanan 1200 kilometre uzunluğunda bir demir yolu, otoyol bunun sonucunda bağlandığı yer olan Basra Körfezi’ndeki Faw Limanı ile birlikte inşallah Türkiye, Irak ve burayı kullanacak bilhassa Körfez ülkeleriyle ilgili önümüzdeki günlerde çok kıymetli gelişmeler olacak.”
İran Araştırmaları Merkezi Kıdemli Uzmanı Müştak El-Hılo ise, projeyi “Körfez ülkelerinin jeopolitiğini değiştirecek” bir adım olarak tanımlıyor.
Öte yandan Iraklı silahlı kümeler için bile onların takviyesini çekebilecek yararlar ve ekonomik fırsatlar yaratabilir proje. Tüm bu sebeplerle eski Irak Ulaştırma Bakanı Nasır Hüseyin Bender Şibli, bu projenin uygulanmasının Irak’a daha fazla güvenlik ve istikrar getireceğine inanıyor. Zira projeden yararlanan ülkelerin kelam konusu projenin güvenliğini sağlamak için efor sarfedeceği düşünülüyor.
Basra’dan başlayan bu güzergâh, Irak’ın değerli kentlerinden geçtikten sonra Irak, Türkiye ve Suriye’nin temas noktasından Türkiye’ye girecek ve Mersin Limanı’ndan Avrupa’ya devam edecek. Maliyeti yaklaşık 20 milyar dolar olan projenin plana nazaran 2029’a kadar tamamlanması bekleniyor. Irak bu türlü bir meblağı sağlama konusunda yetersiz ve münasebetiyle projenin gidişatı katiyetle yabancı yatırıma bağlı.
Müştak El-Hılo, finansman konusunda Türkiye’nin kıymetine dikkat çekiyor:
“Türkiye bu projenin sponsorlarından biri. Zira elde edilecek ekonomik yararların dışında Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu; Kuveyt’te, Şubat 2018’de düzenlenen “Irak’ın Tekrar İnşası Konferansı”nda 5 milyar dolarlık kredi kelamı vermiştir. Eski Irak Başbakanı Mustafa Kazımi’nin 2020 sonlarında Ankara’ya yaptığı ziyaret sırasında, bu kredinin kelam konusu yolun üretimi için verildiği söylenmiştir.”
TRTHaber